نیاز یک عامل محرک برای انسان است تا بتواند دست به کشفیات و ابتکارات جدید بزند. داشتن سلامتی و حفظ آن از اهیمت 

بالایی برای تک تک نفرات می باشد و انسان همیشه در پی یافتن مواد غذایی یا خوراکی است که بدن او را در مقابل عوامل 

مضر و خطرناک محافظت نماید. یا اینکه وقتی دچار بیماری گشت دررفع آن مثمر ثمر باشد. گرفتن و استخراج عصاره و اسانس 

گیاهان به عنوان دارو و مواد نوشیدنی مفید از گذشته های بسیار دور مورد توجه بوده است. و یکی از راه های رایج و معمولی 

تهیه دارو و دمنوش های مختلف بوده است. در این مقاله به بررسی مراحل عرق گیری  می پردازیم.

کشور ما ایران با مساحت وسیع و داشتن شرایط اقلیمی خاص دارای تنوع گیاهی بسیار بالایی است. تعداد این گیاهان به 

قدری زیاد است که فعلا تعداد 2300 نوع آن شناخته شده برای گرفتن عرق و عصاره می باشد. هر منطقه این کشور بزرگ دارای 

دسته ای خاص از گیاهان بوده و در آن منطقه برای عرقگیری رشد می کند. به عنوان نمونه گلاب گیری خاص شهرستان 

کاشان، بید مشک و نسترن در استان فارس و آویشن، بابونه و عرق نعناع در خراسان جنوبی و عرق بادرنجبویه، کاسنی و 

بومادوران.

مراحل عرق گیری

عرق گیری گیاهان در گذشته

مراحل عرق گیری در زمان های گذشته استفاده از دو عدد دیگ در اندازه بزرگ و کوچک بوده که دیگ کوچک بعد از بارگیری دیگ 

بزرگ بوسیله گیاه مورد نظر داخل آن قرار می گرفت سپس داخل دیگ بزرگ را آب اضافه نموده درب دیگ را با یک تشتی که 

حالت معقر داشته می بستند. داخل این تشت را پر از آب خنک نموده و شروع به حرارت دادن دیگ می نمودند.

زمانی که دیگ به جوش آمده و بخار تولید می شد، این بخار شامل عصاره و اسانس گیاه بوده است. بخار گرم با برخورد به تشت 

آب خنک، سرد شده تبدیل به مایع می گردید که این مایع در داخل دیگ کوچک گردآوردی می شد. این عملیات پایه ساخت 

دستگاه های صنعتی برای عرق گیری از انواع گیاهان بوده است. امروزه برای عرقگیری می توان از عرق گیر های کارگاهی و یا 

عرق گیر های صنعتی مهاجراستیل استفاده کرد.

مراحل عرق گیری

مراحل کلی روش عرق گیری از گیاهان در صنعت

در صنایع تولیدی عرقیات گیاهی از روش های مختلف برای گرفتن عطر و اسانس گیاهان استفاده می شود اما اساس کار همه 

این دستگاه ها منطبق با فرآیند تقطیر می باشد. فرآیند تقطیر دارای سه نوع بوده که هر سه این روش ها موجب تخریب دیواره 

سلول های گیاهی شده و باعث آزاد شدن اسانس و عطر آنها می گردد. روش های تقطیر عبارتند از:

روش تقطیر با استفاده از آب

روش تقطیر با استفاده از بخار

روش تقطیر با استفاده از آب و بخار

برای بدست آوردن یک عرق با کیفیت باید مراحل عرق گیری را به ترتیب انجام داده و مواردی را نیز رعایت نمود. اولین کار تهیه 

گیاه مورد نظر می باشد. تهیه گیاه از مزارع کشت و کشاورزان انجام می گیرد. اما چنانچه برخی گیاهان به شکل خودرو باشند 

باید آن را از مراکز جمع آوری این گیاهان تهیه نمود. در مقیاس صنعتی چون مقادیر زیادی از گیاه مورد نیاز برای عرقگیری می 

باشد لذا دست اندرکاران این صنعت منابع خاص خود را برای تهیه مواد اولیه دارند.

گیاه تهیه شده از منابع معتبر همیشه به همراه مقادیری گیاهان دیگر و گاها خرده های چوب و خارو خاشاک بوده که قبل از 

انجام عمل عرقی گیری باید پاک و جداسازی این مواد انجام گیرد. زیرا وجود هرگونه مواد جانبی علاوه بر افت کیفیت عرق 

استحصالی گشته و همچنین امکان آلودگی در عرق را بوجود می آورد.

ادامه مراحل عرق گیری

وقتی گیاه به شکل خالص و بدون هر گونه مواد اضافی آماده شد. مرحله شستشو و تمیزکاری آن از گرد و خاک یا احتمالا خاک 

که موقع برداشت گیاه روی آن مانده باشد انجام می گیرد. خصوصا گیاهانی که برای عرق گیری از ریشه آنها استفاده می گردد 

عمل شستشو باید با دقت بیشتری صورت گیرد.

یکی دیگر از مراحل عرق گیری  بارگیری گیاه می باشد. در این مرحله مخزن دستگاه عرق گیری را تمیز کاری نمود و گیاه آماده 

عرق گیری را در مخزن آن بارگیری می کنیم. بعد از پرنمودن یک سوم کل حجم مخزن، به میزان لازم آب به مخزن اضافه نموده 

درب آن را می بندیم. این میزان پرنمودن مخزن به این دلیل است که فضای کافی برای بخارات تولید شده وجود داشته و بخارات 

بتوانند از مخزن خارج شوند.  البته یادآوری این نکته اهمیت دارد که چنانچه دستگاه تقطیر ما با بخار کار می کند  نیازی به افزودن 

آب نمی باشد.

بخارات داغ خارج از مخزن عرقگیر که حاوی اسانس و عصاره گیاه می باشد وارد دستگاه خنک کننده یا کندانسور

می گردد. این دستگاه بسته به نوع انتخاب آن می تواند از گاز فریون که یک مبرد گازی بوده یا آب خنک برای سیستم سرمایشی 

استفاده نماید. بخارات خنک شده تبدیل به عرق یا مایع گشته و وارد مخزن ذخیره سازی عرق می شوند.

بخش آخر از مراحل عرق گیری که مهمترین آن نیز می باشد بخش بسته بندی و نگهداری عرقیات گیاهی است. برای نگهداری 

عرقیات گیاهی باید از ظروف مناسب که می تواند ظروف شیشه ای یا پلاستیکی باکیفیت باشد استفاده می گردد. یک عرق با 

کیفیت و خوب دارای رنگی شفاف و بدون هر گونه ماده اضافی می باشد. عرقیات گیاهی باید بوی و طعم مناسب همان گیاه 

استحصالی خود را بدهند.